اگر به ریشه یابی و  علل به وجود آمدن این هنر توجه نمائیم، باید اذعان کنیم که این هنر ریشه در زندگی و کار روزانه ی کشاورزی، اعتقادات دینی ، مراسم و جشن های بزرگ ، بازی های محلی ، جنگ و دفاع ، حالات روحی و روانی افراد دارد. برون گرایی مردم کرد تاثیر بسیاری بر این رقص داشته است به طوری که رقص کردی به طور کامل بیانگر فعالیت های درونی، طرز فکر و شرح اتفاقاتی است که باز آفرینی این اتفاقات در قالب هه لپه رکی پدیدار گشته است.
واژه هه لپه رکی از کلمه هه لپر به معنی جنبش و تکان و در اصل به معنی حمله کردن است که نمادی از حرکات جنگی است که از گذشته های دور به یادگار مانده است و چیزی فراتر از رقص عادی می باشد.
مردم خطه کردستان و کرمانشاه و سا یر شهرهای کردنشین نیز از این سنت دیرینه همچنان پاسداری میکنند.رقص های کردی یکی از سنتهای دیرینه و یادگارهای ارزشمند آریایی هاست ، که در میان کردها همچنان  محفوظ مانده و حتی در رقص های سنتی بعضی از اقوام همجوار همچون آشوری ها تاثیر کرده است.
بی گمان تاریخچه این حرکات مربوط به هزاره های دوم و سوم قبل از میلاد مسیح است اما تاریخ مشخص و چگونگی ایجاد آ ن در این باره وجود ندارد.
یک کتیبه سنگی در قلعه ((هه پیر ))وجود دارد که متعلق به هزاره اول قبل از میلاد است . روی این کتیبه تصویر یک سرنا و دهل و تعدادی که به نظر می رسد در حا ل اجرای حرکا تی هستند روی سنگ حک شده است. این کتیبه کهن سند مهمی در تاریخی بودن  این حرکات موزون در کردستان است .
حرکات "هه لپه رکی" در چها ر نوع مراسم عرفانی ، مذهبی ، شا دی و عروسی، عزا و غم اجرا می شود .
فلسفه این حرکات :
در این رقص‌ها معمولاً یک نفر که حرکات رقص را بهتر از دیگران می‌شناسد نقش رهبری گروه رقصندگان را به عهده گرفته و در ابتدای صف رقصندگان می‌ایستد و با تکان دادن دستمالی که در دست راست دارد ریتمها را به گروه منتقل کرده و در ایجاد هماهنگی لازم آنان را یاری می‌دهد.
- سرچوپی‌کش (رهبر گروه) = رهبر گروه رقصنده که سرچوپی نامیده می‌شود با تکان دادن ماهرانه دستمال و ایجاد صدا بر هیجان رقصندگان می‌افزاید. در این هنگام دیگر افراد بدون دستمال به ردیف در کنار سرچوپی به گونه‌ای قرار می‌گیرند که هر یکی با دست چپ، دست راست نفر بعد را می‌گیرد اصطلاحاً این حالت را گاوانی نامیده می‌شود. نفر آخر هم با در دست داشتن دستمال به گروه نظم خاصی میبخشد.
دستمال داشتن رهبر و نفر آخر نشان دهنده برابری بوده و دست همدیگر را گرفتن هم نشانه اتحاد گروه است.
در رقص‌های کردی تمامی رقصندگان به سر گروه چشم دوخته و با ایجاد هماهنگی خاصی وحدت و یکپارچگی یک قوم ریشه‌دار را به تصویر می‌کشند.
- "ره ش به له ک "یا رقص زن و مرد : رقص منظم زن و مرد با هم به معنی مانند برادر و خواهر بودن است.
مفهم و منظور بعضی از حرکات:
- کوبیدن پا بر زمین به این معنی است که این خاک وطن من است .
- هورای هنگام مراسم در حین حرکات به منظور ترساندن دشمن است .
- نشستن در هنگام رقص نشانه تسلیم برای جمع منفور است .
- هوره که از نظر لغوی از واژه خور به معنای خورشید گرفته شده مورد استفاده گاتو های زرتشتی و در مراسم راز و نیاز با خداوند بوده است.

نمایش‌ها و رقص‌های کردی را می‌توان به چند قسمت اصلی ذیل تقسیم کرد:
1- گه ریان 2- پشت پا 3- هه لگرتن 4- فه تاح پاشا 5- لب لان 6- چه پی 7- زه زنگی 8- شه لایی 9- سی جار و 10- خان امیری. 11- دیلان 12- س?پ??ی (یا سپیی)

1-گه‌ریان:
گه‌ریان در زبان کردی به معنی گشت و گذار و راه رفتن بوده و حرکات مختص این رقص نیز معنای گشت و گذار در ذهن تداعی می‌کنند. گه‌ریان دارای دو مقام بوده که یکی متعلق به مناطق روستایی و دیگری مناطق شهری می‌باشد این رقص نرم و آهسته و با لطافتی خاص شروع شده و به تدریج تندتر می‌شود.
ملودی مربوط به این رقص با تنوع در ریتم و نوساناتی در اجرا تا پایان ادامه می‌یابد. در این رقص در واقع تأثیر گشت و گذار در زندگی کردها به نمایش گذاشته می‌شود و تنوع ریتم در این رقص گویای تجربیاتی است که در گشت و گذار به دست می‌آیند و می‌توان گفت این رقص زیبا تبلیغی است برای خوب نگریستن در اشیا و طبیعت. این رقص زندگی با فراز و نشیب و زیر و بم‌هایش به تصویر کشیده شده و بر ضرورت بینایی و کسب تجربه برای رویارویی با رودخانه پر تلاطم زندگی تاکید می‌شود. این رقص، رقصندگان را برای رقص‌های پر تحرک تر بعدی آماده می‌کند، تقریباً در کل مناطق کردنشین ملودی این رقص به شکلی یکسان نواخته می‌شود و در این رقص نخستین حرکت با پای چپ آغاز شد و حرکت پای دیگر همواره با سر ضرب‌های دهل که معمولاً با ریتم دو تایی اجرا می‌شوند عوض می‌شود.
2-پشت پا:
پشت پا رقصی است که کمی تندتر از گه‌ریان اجرا شده و در بیشتر مناطق کردنشین مخصوص مردها می‌باشد رقص پشت پا همان‌طور که از نامش پیداست انسان را به هوشیاری و به کار گیری تجارب می‌خواند تا مبادا شخص در زندگی از کسی پشت پا بخورد.
3-هه‌لگرتن:
هه‌لگرتن در لغت به معنای بلندکردن چیزی می‌باشد، این رقص بسیار پر جنب و جوش و شاد اجرا می‌شود که با شور و جنب و جوش بسیار به سوی هدف روانه است.ریتم تند ملودی مخصوص این رقص هر گونه کسالت و خمودی را نفی کرده و بر اهمیت نشاط و هدفمندی در زندگی تاکید دارد.
4-فتاح پاشایی:
فتاح از نظر لغوی به معنی جنبش و پای‌کوبی است، ملودی این رقص در سر تا سر کردستان به شکلی یکنواخت و با ریتمی تند اجرا می‌شود و لذا این رقص بسیار پر جنب و جوش می‌باشد بیشتر مردم کردستان از این رقص استقبال می‌کنند. این رقص نشانگر انسانی است که به شکرانه کسب موفقیت‌ها و استفاده از نعمت‌های خداوندی خوشحالی خود را به نمایش گذاشته است.
5-لب لان:
رقص لب لان با ریتمی نرم و آهسته پس از فتاح پاشا اجرا می‌شود و می‌توان در آن لزوم تنوع در زندگی را مشاهده کرد، پس از اجرای پر جنب و جوش رقص‌ها گه‌ریان، پشت پا، هه لگرتن و فتاح پاشا به ضرورت، رقصندگان لب لان می‌رقصند تا کمی استراحت کرده و تجدید قوا کنند رقص لب لان در واقع انسان را از غلبه احساسات زودگذر نهی کرده، وی را پس از طی مرحله ضروری شور و مستی به قلمرو تفکر دور اندیشی و باز نگری رهنمون می‌سازد در این رقص، شرکت کنندگان آرامش خاصی را احساس می‌کنند.

6-چه‌پی:
چه‌پی همان‌طور که اسمش پیداست به معنای چپ می‌باشد ملودی این آهنگ با وزن دوتایی اجرا شده و در بیشتر مناطق کردنشین از جمله کرمانشاه، کردستان و مناطق دیگر کردنشین بسیار از آن استقبال می‌شود. فلسفه این رقص قوت بخشیدن به قسمت چپ بدن می‌باشد چرا که معمولاً قسمت چپ بدن در انجام امور روزمره نقش کمتری داشته و به مرور زمان تنبل می‌شود و برای استفاده متعادل از تمامیت جسمانی همواره باید بکارگیری اعضاء سمت چپ بدن آن‌ها را تقویت کرد. به همین منظور در رقص چه پی قسمت چپ بدن تحرک بیشتری یافته و از خمودگی خارج می‌گردد، در منطقه کرمانشاه بیشتر زن‌ها از این رقص استقبال می‌کنند.
7-زه‌نگی یا زندی:
در این رقص رقصندگان یک قدم به جلو گذاشته و سپس یک قدم به عقب می‌روند و این حالت تا پایان ادامه می‌یابد در این رقص ضرورت احتیاط، دوراندیشی و تجزیه و تحلیل عملکرد از جانب انسان به تصویر کشیده می‌شود، در واقع در این رقص سنجیده گام برداشتن تبلیغ می‌گردد.
8-شه لایی:
رقص شه لایی را که با ریتم لنگ اجرا می‌شود می‌توان یک تراژدی شکست دانست در این رقص قدم‌ها لنگان لنگان برداشته می‌شوند تا شکست در برابر چشمان حضار ترسیم گردد و در ترسیم این مصیبت کسی زبان به سخن نگشاید.
9-سه جار:
رقص سه جار با ریتم آرام و گاهاً تند است که همان طور که از اسمش بر می‌آید به معنی سه بار (سی در رسم‌الخط کردی ) است که در آن سه حرکت پا و سه حرکت به جلو وجود دارد و به گونه‌ای یادآور عدد مقدس سه در فرهنگ فلکلوریک کردها می باشد.
10-خان امیری:
رقص خان امیری نیز با ریتمی تند همراه است و در آن دستی از هم باز و در بالا قرار می‌گیرد و حلقه‌ای بازتر و فراخ‌تر می‌سازد و بیشتر تناسبی است بین حرکت دست‌ها و پاها این رقص که در آن گونه‌ای خودنمایی و غرور خانی نیز دیده می‌شود تداعی‌کننده پیروزی و پرواز پرندگان را در خاطر می‌آورد.
11-دیلان:
دیلان رقصی گروهی است که یک در میان پسر و دختر دست همدیگر را می‌گیرند که نمادی از خواهر و برادر بودن آنها میباشد.
12-س?پ??ی(سپیی):
سپیی رقص نسبتاً تندی است که منشأ آن مناطق مکریان مانند مهاباد و پیرانشهر بوده‌است. منشا اصلی آن منطقه فیض اله بیگی بوکان است
خا نه میری که مخصوص خوانین بوده که آنرا در پشت بام ها به سبک آرام وملایمی برگزار می کردند تا باعث سر و صدا در خانه نشود .